Het zou overdreven zijn om Sebas­tian Barry een ondergewaardeerde schrijver te noemen. De 67-jarige auteur van Een lange, lange weg (2005), De geheime schrift (2008) en het on­volprezen Dagen zonder eind (2016) wordt ­vertaald in bijna veertig talen, heeft een ­uitstekende reputatie bij literatuurcritici en krijgt de literaire prijzen stilaan niet meer in zijn kast gestouwd.

En toch gaat de naam van de Ierse romancier, dichter en toneelschrijver in onze contreien niet zo vaak over de tong. Zelfs in die huishoudens waar de mensen ­ weleens in slaap vallen met een vinger ­tussen de pagina's van een roman, tref je in de ­boekenkast vaker land- en tijdgenoten als Colm Tóibín of John Banville aan. Dat dit ­geheel ­onterecht is, bewijst Sebastian Barry amper drie jaar nadat hij met Duizend manen een wonderbaarlijk historisch tweeluik had ­afgesloten. En wel met een nieuw hoogtepunt in een steeds indrukwekkender oeuvre waarin de Grote Geschiedenis steevast gepresenteerd wordt als de som van vele kleine.

Aan de oppervlakte is Barry's roman De verre voortijd een genre-oefening. Het is een in het Ierland van de jaren 90 gesitueerd ­misdaadverhaal over een onopgeloste moord en misbruik in de katholieke kerk. Maar door de vertelling over de gepensioneerde politieman Tom ­Kettle op die manier samen te vatten, loop je het gevaar Barry's nieuwe boek te catalogeren in de lange lijst films en boeken met hetzelfde onderwerp, waarin plat sentiment, sensatiezucht en goedkope spanning vaak de boventoon voeren. Niets van dat alles bij deze rasverteller. Barry zet zich met schuld, boete, liefde, verlies, rouw en de immer feil­bare ­werking van het geheugen onverschrokken aan de grote literaire ­thema's.

Meer dan spielerei

In De verre voortijd is een schrijver aan het werk die zijn lezers serieus neemt. Hij kauwt niet alles voor en durft zijn publiek te frustreren door hen af en toe in het ongewisse te ­laten. Van sommige personages weet je halfweg de roman niet eens zeker of ze nu levend of dood zijn, maar het is meer dan spielerei. Barry zet zijn verteltalent, zijn virtuoze stijl, zijn verfijnde gevoel voor beeldspraak, zijn van melancholie doordrongen taal en al zijn verbeeldingskracht in om iets te doen wat alleen de grootste kunst vermag: heel even het onderscheid tussen echt en onecht (en daarmee ook het onderscheid tussen leven en dood) opheffen.

In dit boek vind je moord, misbruik en ­genoeg lyrisch geformuleerde levenswijs­heden om menig leesuur mee te vullen. Je zou Barry er zomaar van verdenken een dood­serieuze auteur te zijn, maar zijn literatuur ­bestaat, net als het leven zelf, uit grotendeels gelijke delen smart en vrolijkheid. In De verre voortijd duikt al eens een personage op met 'een gezicht als een stuk ham aan de kant waar het nog niet in plakken is gesneden', en sommige scènes bevatten een soort een­voudige slapstick die doet denken aan Samuel ­Becketts proza. Net als zijn landgenoot met dezelfde initialen bedrijft Sebas­tian Barry een vorm van humor die de troosteloosheid van het menselijke bestaan niet krampachtig ­probeert te ontkennen.

Het is zeldzaam om zoveel verschillende ­talenten in één schrijver verenigd te zien. Dat hij ze boek na boek tot uiting brengt, is dat nog meer. ­Barry ­be­schreef de roman ooit als 'the art of getting everything wrong ', maar noem dat gerust valse bescheidenheid. ­Weinigen beheersen de kunst van de roman zo goed als hij.

Vertaald door Jan Willem Reitsma, Querido, 264 blz., € 23,99. Oorspr. titel: 'Old God's time'

****()

Een gepensioneerde politieman wordt uit zijn eenzame afzondering opgeschrikt door twee agenten met vragen over een oude, onopgeloste zaak. In zijn nieuwe roman herwerkt de Ierse toneelschrijver, dichter en romancier Sebastian Barry het beproefde genre van de cold case-thriller met grote literaire finesse. 'De verre voortijd' is een verfijnde bezinning over ouderdom, berouw, ethiek en trauma, die bevestigt dat Barry zijn plaats mag opeisen in het steeds indrukwekkender wordende lijstje van topauteurs uit Ierland.

Ex-agent Tom Kettle is negen maanden met pensioen, woont in een afgelegen kustplaatsje aan de Ierse Zee en leidt een kluizenaarsleven, hoewel hij kameraadschap als het hoogste goed zegt te beschouwen. In het schaarse contact met zijn medemens loopt hij op kousenvoeten, alsof hij zich verontschuldigt voor zijn eigen aanwezigheid. Bij aanvang van 'De verre voortijd' houdt Barry zijn hoofdpersonage nog bewust op afstand en moeten we het stellen met veelzeggende details: de curieuze onrust tijdens het onverwachte bezoek van de agenten omdat hij geen suiker kan aanbieden voor in hun thee, zijn echtgenote June die 'zo mooi' was dat hij 'nauwelijks kon ademhalen' als hij bedacht dat ze voor hem had gekozen. Maar bij elke omgeslagen bladzijde kruipen we dichterbij, tot we helemaal in Toms afschrikwekkende geest zitten.

De getormenteerde binnenvetter probeert te balanceren op de grillige brokstukken uit zijn verleden, die we langzaamaan in beeld krijgen: hij is opgegroeid in weeshuizen, meermaals verkracht door een priester, opereerde als Brits soldaat tijdens een bloedig conflict in Maleisië, is weduwnaar en heeft zijn beide kinderen verloren. Zijn mijmeringen worden voortdurend overstemd door echo's van vroeger. Terneergeslagen door een leven vol uitzonderlijk woeste getijden zoekt Tom een manier om te rouwen, te herinneren, te vergeten. Zijn zielenroerselen creëren een maalstroom waarin de lezer wegzinkt tussen liefde, verbittering en totale verwarring. Bij elke nieuwe ontwikkeling in het verhaal staat Toms psyche centraal, wat van 'De verre voortijd' écht een psychologische thriller maakt.

De schrijver van het alom geprezen historische tweeluik 'Dagen zonder eind' en 'Duizend manen' houdt het deksel bewonderenswaardig lang op de snelkookpan: antwoorden op de vragen waarom de agenten Tom opzochten en waaraan - of beter: waarom - zijn vrouw en kinderen zijn gestorven, blijven plagend lang verborgen. En hoewel de ontsluiering van die mysteries allesbehalve teleurstelt, zit de kracht van 'De verre voortijd' niet zozeer in de plot, maar in de vertelkunst. De 67-jarige Ier bezit de zeldzame gave uitvoerig en gedetailleerd te beschrijven zonder het verteltempo af te remmen. Het is lang geleden dat ik een slimmer en beter afgemeten gebruik van beeldspraak in proza trof. Toms aan devotie grenzende liefde voor June is zo invoelbaar beschreven dat het tegelijk een ode aan de universele vrouw lijkt. Dankzij de uitmuntende vertaling van Jan Willem Reitsma gaat er niks van het taalfeest verloren. Alsof dat nog niet genoeg is, razen er in Toms eigenzinnige gedachten genoeg ontologische wijsheden om een bundeltje aforismen mee te vullen. Alles aan 'De verre voortijd' klopt. Als een bus. Als een hart.