Het begint met wat de geschiedenis later 'de dag van de meisjes' zal noemen: tienermeisjes ontdekken dat ze elektrische schokken kunnen uitdelen. Wetenschappers proberen uit te vissen waarom de 'wrong', een orgaan dat vrouwen blijkbaar al langer in hun lijf hebben, precies nu geactiveerd is - milieuvervuiling? Ouders halen hun zonen weg van die gevaarlijke meiden. Terwijl politici de gewone gang van zaken proberen te handhaven, glipt de macht als zand onder hun voeten weg.

Het sterke uitgangspunt van Naomi Aldermans vierde roman De macht - een van Barack Obama's favoriete boeken van 2017 - had een rechtlijnige thriller kunnen opleveren; de actie is stevig, het geweld realistisch. Het had ook de zoveelste feministische roman kunnen zijn waarin vrouwen een eerlijker en vredelievender maatschappij creëren - Moeder Eva, de leidster van de nieuwe, oecumenische maar vrouw-centrische wereldreligie klinkt wel zo: 'Joden: wend u tot Miriam, niet tot Mozes, moslims: wend u tot Fatima, niet Mohammed. Boeddhisten: denk aan Tara, de moeder der bevrijding. Christenen: bid tot Maria voor verlossing.'

Maar Aldermans personages en haar verhaal slaan daarvoor te vaak verrassende zijwegen in. Het is een studie over wat macht met mensen doet, maar die is vaak zo grappig dat je grinnikend zit te lezen. Alderman is ook de ontwerper van het succesvolle fitnessgame Zombies, run! - 'omdat lopen anders zo saai is' - dat wordt geprezen om zijn vaak ontroerende verhaallijnen. Haar gevoel voor humor is laconiek; haar commentaar zit vaak in de stukjes over (sociale) media. Zo is er een running gag over Tom en Kristen, presentatoren van een populaire ochtendshow op tv. Eerst doet Tom de nieuwsstukjes terwijl zij de domme vragen mag stellen; gaandeweg moet hij de items over papegaaien aankondigen. Als hij daar boos over wordt, wordt hij vervangen door een fitte jongen die bewonderend mag opkijken naar Kristen, nu met intellectuele bril.

Zou Alderman een orgaan geactiveerd hebben waardoor haar vinger meer uit de pols haalde dan je er normaal voelt - ook een wrong? De passage waarin kandidaat-gouverneur Margot Cleary tijdens een tv-debat haar cool verliest en haar mannelijke tegenstander 'zapt', voorspelt de debatten tussen Clinton en Trump. 'De kiezers hadden gezegd dat ze hun stem was kwijtgeraakt zodra ze alle rationele vormen van discussiëren en zelfbeheersing die een bestuurder betaamt had laten varen', dus Cleary staat in de polls ver achter haar tegenkandidaat. Maar ze wordt verkozen, 'omdat ze niet bang is haar macht te gebruiken'.

Macht is sexy

De meeste meisjes vinden hun nieuwe macht heerlijk, ontdekt de Nigeriaanse student journalistiek Tunde, de enige man onder de vier hoofdpersonages. Veel mannen vinden zo'n dominante vrouw wel sexy: ook in bed veranderen de verhoudingen, en online duikt meteen 'elektrische' porno op. Tunde laat ons de vrouwelijke staatsgreep in Saudi-Arabië meemaken van op de eerste rij, en de bevrijding van slachtoffers van vrouwenhandel in Moldavië. Je kunt die stukken amper lezen zonder het gevoel te hebben dat recht is geschied.

Maar Alderman is te slim om er een Tarantino-achtig wraakverhaal van te maken: precies op die plekken gaan de nieuwe kansen naadloos over in oude wantoestanden. Er valt geld te rapen voor politici als Cleary en criminelen als Roxy, de dochter van een Londense maffioso. Zij en Moeder Eva zijn trouwens ongewone bondgenoten. Alderman, geboren in een orthodox-joods gezin, verkende in haar roman The liar's gospel al hoe grote religies zich aanpassen aan de behoeften van de machthebbers. 'Ik begon gelovig aan het boek, en toen het af was geloofde ik niet meer', zei ze daarover in de Britse krant The Guardian.

Eva's klooster doet aan Margaret Atwood denken: Alderman werd een jaar lang door Atwood gecoacht in het kader van een uitwisselingsprogramma van Rolex, en de roman is ook aan Atwood en haar man Graeme opgedragen. Net als Atwood weet ze het angstaanjagende zo levendig te maken dat het waarschijnlijker wordt, niet onwaarschijnlijker.

Wat doet macht met mensen (m/v)? Hij corrumpeert. Alderman stelt veel interessante vragen, waarvan de interessantste meestal 'waarom?' is. En dan is het onvermijdelijke, maar veel minder interessante antwoord vaak 'omdat ik het kon'. Vrouwen zijn evenmin als mannen immuun voor die mogelijkheid. De macht is geen feministische, maar een universele fabel.

Vertaald door Astrid Huisman en Roos van de Wardt, Atlas Contact, 440 blz., 21,99 € (e-book 9,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Power'.

Verberg tekst

★★★½

Sciencefiction is vaak meer een barometer van het heden dan een zinnige voorspelling van de toekomst. Sinds de rapporten van de Club van Rome stromen de schappen van de boekhandelaars over van de boeken over een verzopen of verbrande aarde, zeker in het laatste decennium - denk bijvoorbeeld aan de MaddAddam-trilogie van Margaret Atwood.

In deze tijden van Trump en #MeToo durven bezorgde mannen en vrouwen al eens te vrezen voor een nakende oorlog tussen de seksen. 'De macht' lijkt dan ook precies op het goede moment uitgekomen. Nochtans begon Naomi Alderman, die haar geld verdient met het ontwerpen van games, er al in 2013 aan te schrijven. Ze moet scherp afgestelde voelsprieten voor de tijdgeest hebben. Nu het feminisme weer hoog op de agenda staat, wordt haar boek in Engeland en de VS eindeloos bewierookt als pijnlijk relevant. Ook door Atwood, de hogepriesteres van de dystopische sciencefiction. De tv-rechten waren meteen verkocht.

Het verhaal begint in een wereld die verdacht veel op de onze lijkt. Alleen is er iets eigenaardigs aan de hand met een paar tienermeisjes. Ze hebben een wrong ontwikkeld, een orgaan dat elektrische kracht kan spuiten, waarmee ze mensen kunnen elektrocuteren, verbranden en zelfs doden. Vrouwen als sidderalen: evolutionair zie ik het nog niet meteen gebeuren. Alderman vergt dan ook veel van de lezer: je moet meestappen in een premisse die evengoed aan de basis van een bloederige B-film zou kunnen liggen.

Maar wie bereid is te geloven in de mogelijkheid van zo'n orgaan, wordt getrakteerd op een meeslepend, ontwrichtend verhaal. De eerste paar hoofdstukken zit ik me te verkneukelen. Eindelijk hebben vrouwen het enige wat de biologie ons tot nu altijd heeft ontzegd: de fysieke kracht om mannen te overmeesteren. Dat zet allerlei stereotypen op zijn kop. Een spontaan protest van boze, jarenlang onderdrukte vrouwen maakt eindelijk komaf met de oerpatriarchale en vrouwonvriendelijke Saudische regering. Een Amerikaanse vrouwelijke burgemeester zet het dictatoriale zwijn van een gouverneur die haar al jaren stokken in de wielen steekt, glorieus te kakken. Mannen gedragen zich tijdens het vrijen steeds onderdaniger, smekend om kleine stroomstootjes die erg prikkelend zijn, tegelijk als de dood om te veel stroom te vangen. Verwarde nonnen besluiten dat God wel een vrouw moet zijn. 'Lekker, nu is het eindelijk aan ons,' denk ik de hele tijd.

Alderman volgt vier personages. Eva is een getroebleerde tiener die wordt geleid door een stem in haar hoofd: waanzin, of een soort God? Hoe het ook zij, haar boodschap over vrouwelijke kracht resoneert zo breed, dat ze de leidster van een grote religieuze beweging wordt. Roxy, de dochter van een maffiabaas uit Londen, ontdekt dat haar kracht haar in het criminele milieu wel erg goed van pas komt. Politica Margot wordt verkozen tot senator en richt militaire trainingskampen voor jonge meisjes op. En Tunde is de excuusman van dienst: een jonge, briljante Nigeriaanse reporter die de wereld rondreist, hongerig naar nieuws over de vrouwenrevoluties die overal losbarsten.

Naarmate het verhaal vordert, begin ik me steeds ongemakkelijker te voelen over mijn eerdere leesplezier. Het boek verandert van een gratuite maar vermakelijke feministische wraakfantasie in een confronterende denkoefening over macht. Terwijl vrouwen de macht langzaam overnemen, op democratische en minder democratische wijze, groeit het verzet van mannenrechtenactivisten. Alderman schetst een wereld vol oorlogen en aanslagen, machtsmisbruik en criminaliteit, verplichte mannenbesnijdenis, gratuit seksueel geweld en vrouwen die het krediet voor de intellectuele arbeid van mannen stelen.

Als vrouwen de touwtjes in handen zouden hebben, zou de wereld een veel vrediger plek zijn, wordt er al eens verzucht, zowel door mannen die een stereotiep beeld hebben van vrouwen als tere, zachte wezens, als door een enkele al te naïeve feminist. 'De macht' laat geen spaander heel van die idyllische fantasie over de vrouwelijke aard. Als vrouwen een machtsmonopolie krijgen, wordt de wereld geen spat beter, vermoedt Alderman. Want een machtsonevenwicht corrumpeert en vrouwen zijn ook maar mensen. Dat is wat 'De macht' een boek voor deze tijd maakt: het is een beklijvend argument om te blijven ijveren voor een gelijke vertegenwoordiging.

Verberg tekst

In haar vierde roman schetst Naomi Alderman (1974) een dystopische wereld waarin vrouwen de macht hebben. Door een antigifgasmedicijn gebruikt in de Tweede Wereldoorlog hebben ze een zenuwbundel ontwikkeld waarmee ze elektrische schokken kunnen toedienen. Opeens zijn vrouwen machtiger dan mannen en moeten mannen zich tegen hen beschermen. Hoofdpersonen zijn Allie, misbruikt pleegkind; Roxy, dochter van een criminele Britse familie; Margot, Amerikaanse burgemeester met oog op het presidentschap; en de jonge Nigeriaanse journalist Tunde die alles wil vastleggen. Zoals dat gaat met macht, loopt het uit op een apocalyps. Er komen een paar zeer wrede scènes in voor, die we omgekeerd kennen uit bijvoorbeeld Joegoslavië of Rwanda. Allie wordt de vereerde Moeder Eva en voortaan is niet meer de Zoon maar de Moeder focus van het geloof, iets waar orthodoxe gelovigen aanstoot aan kunnen nemen. Het spannende verhaal bevat illustraties van archeologische vondsten en een memo over gifgas. De stijl is levendig en beeldend, met rake observaties die lezers aan het denken zetten over man-vrouwverhoudingen. Winnaar Bailey's Woman's Prize for Fiction 2017. Verberg tekst

Toen 'De Macht' ruim een jaar geleden in Engeland verscheen, werd het boek met lof overladen. Voor haar spannende sciencefictionthriller sleepte de Britse schrijfster Naomi Alderman de Baileys Women's Prize for Fiction in de wacht. Maar de #MeToo-beweging gaf het boek pas echt vleugels. De vraag die Alderman stelt is eenvoudig: Wat zou er gebeuren met de samenleving als vrouwen fysiek en psychologisch sterker zijn dan mannen? Als mannen bang zijn voor vrouwen en niet andersom?

Op een dag ontdekken enkele tienermeisjes, op de leeftijd waarop ze zich bewust worden van hun seksuele gevoelens, dat ze met hun handen een elektrische schok kunnen afgeven: dit is geen magische Force op z'n Star Wars, maar een biologisch fenomeen, onomkeerbaar ook.

Steeds meer meisjes ontwikkelen deze kracht, die ze ook bij oudere vrouwen blijken te kunnen opwekken. In het begin, als nog niet alle vrouwen ter wereld de kracht hebben, worden meisjes die haar gebruiken tot heks bestempeld, op straat gezet, of erger. Artsen proberen, tevergeefs, om de meisjes te 'genezen'. Maar al gauw steken jongens de straat over als ze een meisje zien aankomen. Ook waarschuwen ouders hun zoons dat ze niet meer alleen op stap mogen.

Alderman (1974) is een protegée van Margaret Atwood - de twee werkten in 2012 samen aan een onlinezombieroman - en de vergelijkingen tussen 'De Macht' en 'The Handmaid's Tale' liggen voor de hand. Net als Atwood gebruikt Alderman het genre van speculatieve fictie om gedrag tussen mannen en vrouwen te belichten. Sommige van haar rolomkeringen zijn bijna te gemakkelijk. Een meisje vermoordt de pleegvader die haar misbruikt. Een jongen wordt verkracht door een groepje hangmeiden en houdt er een trauma aan over.

Maar meestal zijn de effecten van de nieuw verkregen macht subtieler. De kracht is niet alleen gewelddadig, hij kan ook helend zijn, of zelfs sexy. Een meisje ontdekt bij een jongen hoe ze hem tot opwinding kan brengen: "Ze raakt met een vingertop zijn oorlelletje aan. Brengt het geknetter naar hem toe, tot hij kronkelt en lacht en haar smeekt op te houden en haar smeekt door te gaan." Mannen worden de zachtere sekse, vrouwen de harde.

Wanneer Margot, een Amerikaanse politica, tijdens een debat haar kracht, zij het lichtjes, op de mannelijke tegenkandidaat gebruikt, is het publiek ontzet. Toch wordt ze gekozen: de kiezers blijken een sterke leider te prefereren. (Het boek werd nota bene uitgegeven nog voordat Trump president werd.)

Ook Margot zelf moet, na aanvankelijke argwaan en weerstand, toegeven dat macht een kick geeft. Het creëert 'een soort constante behaaglijkheid, alsof het in haar binnenste aldoor hoogzomer is'.

Alderman is inventief en geeft geestige voorbeelden van de veranderende, steeds meer door vrouwen gedomineerde maatschappij. Een terugkerend komisch duo in het boek vormen een mannelijke Amerikaanse nieuwslezer en diens aantrekkelijke vrouwelijke collega. Eerst fungeert zij als contrast voor zijn kennis en autoriteit. Maar wanneer hij zich in een emotionele uitbarsting laat ontvallen hoe hij de macht vreest, wordt hij vervangen door een man, tien jaar jonger, die de lichtere onderwerpen behandelt terwijl zij een beschermende hand op zijn knie legt.

Een meisje met een zwakke en haperende kracht wordt door de andere meisjes buitengesloten en vindt troost bij een jongen die evenmin aan de nieuwe gendernorm voldoet: hij heeft een chromosoomafwijking waardoor ook hij kleine elektrische schokjes kan geven.

In literair opzicht kan Alderman niet tippen aan Atwood, en dat probeert ze ook niet. 'De Macht' heeft de actie en de snelle scènewisselingen van een tv-serie: door de ogen van vier verschillende personages zien we wat de macht met hen doet. Margot wordt een Amerikaanse senator met een privéleger van vrouwen achter de hand. Roxy, de dochter van een Londense onderwereldbaas, verhandelt een nieuwe drug die de elektrische kracht van vrouwen vergroot, en daarmee hun verlangen naar dominantie. Tunde, een jonge mannelijke journalist uit Nigeria, doet verslag van de chaos: vrouwenopstanden in Riyadh en Delhi; een bomaanslag in een winkelcentrum in Arizona, opgeëist door de terroristische groepering Mankracht. De charismatische en onberekenbare Allie ziet als eerste in hoe radicaal de wereld zal veranderen. Ze wordt Moeder Eva, de leider van een nieuwe cultus die predikt dat de macht een boodschap is van de 'Godin'. In het begin is de omkering van rollen opwindend en beloftevol. Het geeft dezelfde euforie als naar 'Wonder Woman' kijken: de goeien winnen, de slechteriken worden verslagen, het recht zegeviert. Maar vanaf het begin zijn er ook al tekenen dat het niet zal ophouden bij de bevrijding van vrouwen, dat corruptie dreigt. Als vrouwen macht hebben, suggereert Alderman, zullen ze niet beter blijken dan mannen. Ze zullen anderen kwaad doen, niet omdat het in hun aard ligt, maar simpelweg omdat het kan.

Het einde van 'De Macht' is zo enigszins teleurstellend. De omwenteling ontaardt in grootschalig geweld, gepleegd door zowel mannen als vrouwen. Aldermans levendige verbeeldingskracht laat het hier afweten: ze kiest de cliché-uitweg van de sciencefictionschrijver: de apocalyps.

Vond ze het bedenken van een samenleving waarin macht eerlijker is verdeeld een te lastige klus? In interviews heeft ze uitgelegd dat het haar niet zozeer om maatschappelijke verhoudingen ging als om persoonlijke. Ze wil vrouwen, en ook mannen, laten nadenken over hun eigen capaciteiten, waarbij fantaseren over macht vrouwen weerbaarder moet maken. Voor iedereen die nooit veel heeft nagedacht over machtsverhoudingen in zijn of haar eigen leven is Aldermans boek in elk geval een wake-up call.

Vert. Astrid Huisman en Roos van de Wardt Atlas Contact; 400 blz. € 21,99.

oordeel

Soms wat simplistisch maar ook subtiel, geestig en spannend.

Verberg tekst