Omdat Victor Vanheule vier jaar na WO I nog steeds de oude niet is en omdat hij een dochter heeft bij een getrouwde vrouw en dat alleen maar voor problemen kan zorgen, stuurt zijn moeder hem naar Amerika. Hij kan er met een propere lei beginnen, is haar redenering, het verleden achter zich laten. En dus scheept Victor, de bruut met het hart op de goede plek die we nog kennen uit eerder week van Jan Vantoortelboom, in Antwerpen in richting New York. Alleen komt hij op het schip in slecht gezelschap terecht, waardoor hij ter hoogte van Ierland in zee belandt en de opdracht krijgt zich in te zetten voor de Ierse onafhankelijkheid.

Met Jagersmaan voegt Vantoortelboom een nieuwe, grimmige episode toe aan zijn gestaag groeiende oeuvre. Grimmig, aangezien Victor in een oorlog die de zijne niet is toch partij moet kiezen tussen het brute geweld van het IRA en de geleidelijke overgang naar reële onafhankelijkheid van de Vrijstaat. In een oorlog bestaat neutraliteit niet.

‘Soms voel ik me als een koe: ik herkauw m’n leven', zegt Victors in de Westhoek achtergebleven moeder. Vantoortelboom laat haar verhaal over het verleden afwisselen met het noodgedwongen aan de toekomst overgeleverde van Victor. Het is een tegenstelling die wondergoed werkt en die op het einde van de roman ingenieus omgedraaid wordt. En zo bevat Jagersmaan wel meer interessante en relevante tegenstellingen, tussen het rijke, gecultiveerde West-Vlaamse land bijvoorbeeld en de schrale Ierse bodem, die niet veel meer dan een paar knollen en schapen voortbrengt.

Maar hét grote thema van Jagersmaan is ongetwijfeld de grenzeloze liefde van een vader voor zijn kind. Nadat de vader van de tienjarige Kitty door terroristen gedood is, ontfermt Victor zich over het meisje. Ze doet hem immers aan zijn eigen dochter Anna denken, die achtergebleven is in Elverdinge. Samen met haar begint hij aan een hopeloze tocht doorheen het verscheurde Ierland, omdat hem een baan beloofd is in Dublin en hij daar in de anonimiteit een nieuw leven hoopt te kunnen leiden, maar misschien nog wel meest van al omdat hij Kitty een toekomst wil schenken. Wie het donkere universum van Vantoortelboom kent, weet dat ook dit geen happy end wordt.

****

Atlas Contact, 256 blz., € 21,99.

Verberg tekst

Victor komt gedesillusioneerd terug van het slagveld in Vlaanderen. Zijn moeder prest hem naar Amerika te emigreren, omdat in het gehavende België geen toekomst is. Tijdens de bootreis wordt hij door ronselaars overboord gezet ter hoogte van Ierland. Hij weet te ontkomen, maar is voortdurend op de vlucht in het door burgeroorlog geteisterde land. Hij ontfermt zich over een klein meisje en samen trekken ze verder. Tevens volgen we zijn moeder die in moeilijke omstandigheden is achtergebleven. Jagersmaan is een ritueel in Ierland dat de winter inluidt. Geschreven in een rauwe sociaal-realistische stijl. Vantoortelboom (1975) is een goede verteller, die zelf een tijdje in Ierland woonde. Sfeervol en melancholiek boek.

In de romans van de Vlaamse schrijver Jan Vantoortelboom (1975) is leven vooral een kwestie van overleven, of van sterven. Zijn hoofdpersonen worden door het lot gestuurd en moeten er maar het beste van zien te maken. In zijn vorige roman 'De drager' was dat haast in evolutionaire zin zo, in zijn bekendste en meermalen bekroonde roman 'Meester Mitrailette' uit 2014 beschreef hij het oneerlijke noodlot van de mens in oorlogstijd aan de hand van een jonge West-Vlaamse schoolmeester die om onmenselijke redenen wordt geëxecuteerd.

In zijn jongste roman 'Jagersmaan' keert Vantoortelboom terug naar die West-Vlaamse grond maar verlaat die ook onmiddellijk weer. Jaren twintig van de vorige eeuw. Victor Vanheule, illusieloos en gebutst teruggekeerd uit de Grote Oorlog, moet zijn geboorteplaats ook weer verlaten omdat hij er een onecht kind bij een getrouwde vrouw heeft verwekt, een schande in die oude wereld. Zijn moeder wil dat hij naar Amerika gaat maar op het schip daarnaartoe wordt hij gedwongen overboord te springen en naar Ierland te zwemmen, waar hij terechtkomt in de troebelen van de Ierse burgeroorlog en tegen zijn zin geprest wordt partij te kiezen. Van de ene oorlog naar de andere dus. Zijn dochtertje Anna heeft hij in Vlaanderen moeten achterlaten maar door Ierland reist hij met haar plaatsvervangster, de dochter van een ook al geëxecuteerde schoolmeester, de tienjarige Kitty.

Victor is een slachtoffer van omstandigheden waaraan hij niet weet te ontkomen maar die hij wel tracht te trotseren. Tegen iemand die hem naar het leven staat maar bij wie het pistool hapert zegt hij: "Jij gaat verder met je leven en ik ga verder en we zien wel waar we terechtkomen." Moet hij onderweg iemand begraven dan staat er: "Hij stond voor het graf maar bad niet. Er was geen wind, geen zon, geen vogel. Alleen maar grootse grijze leegte. Daarna keerde hij om en zwierf verder."

Het is een rauwe, grauwe, illusieloze wereld die Vantoortelboom zijn lezers voorzet, nog wat zwaarder gemaakt door de vele executies, niet alleen van mensen maar ook van varkens, koeien en kippen, het boerenbedrijf. Een primaire wereld die, dat voel je ook heel sterk, nog helemaal niet zover achter ons ligt.

Vantoortelboom is een echte verteller, hij beschrijft die wereld nuchter en plastisch, zonder al te veel emoties, gewoon zoals het is. Zonder verzachtende psychologie of troostende feelgoodmomenten. Of misschien dat laatste toch een beetje, als de achtergebleven moeder van Victor ten slotte een late liefde voor een dorpsgenoot opvat. Troost als druppel op een gloeiende plaat. Ik heb sterk het gevoel dat deze schrijver niet alleen een ruwe, meedogenloze wereld wil beschrijven maar ook een statement afgeeft, namelijk dat de meeste dingen in het leven niet vallen te verklaren of recht te zetten. En dat pas, als je je dat realiseert, er misschien een glimpje hoop gloort. Hoe dan ook drukt hij je met zijn beschrijvingen van abattoirs en executies met je neus op een zeer onaangename kant van het bestaan, waarvan je ook de equivalenten in onze eigen tijd makkelijk herkent. Hij beschrijft die zo indringend dat je er niet aan ontkomt, net zomin als zijn personages aan hun bestemming ontkomen. Je zou hem een genadeloos schrijver kunnen noemen. Dat is zeker het geval als hij zijn hoofdpersoon Victor, gedwongen en tegen zijn zin, zelf ook een executie op onschuldige jongens laat uitvoeren. 'Moorddadig vakwerk' wordt dat alles ergens genoemd en dat is het precies..

Hoewel ik onder de indruk ben van Vantoortelbooms thematiek en manier van schrijven, bespeur ik in 'Jagersmaan' toch ook kleine incongruenties. Zo is mijns inziens Victors metgezellin, de tienjarige Kitty, veel te voorlijk en wijs neergezet, en het kennelijk moeiteloze Engels van Victor verbaast me voor zo'n boerenpummel uit West-Vlaanderen ook hogelijk.

Maar de voornaamste indruk die blijft hangen is toch die van een historische roman met een pakkend verwoorde boodschap van overlevingsdrift in een gevaarlijke wereld. Survival of the fittest heet dat, maar wat je van 'Jagersmaan' (genoemd naar een oud Iers offerfeest) toch vooral bijblijft, zijn de vele mensen en dieren die het einde niet halen.

Verberg tekst