De Amerikaanse filosoof Richard Rorty (1931-2007) kan het niet meer herhalen maar ooit liet hij optekenen dat je 'trouw moet zijn aan een droomland, niet zozeer aan het land waarin je wakker wordt'.

Na het lezen van Moederland, de nieuwe bundel van de schilder-dichter Jan Vanriet, heeft het er alle schijn van dat Rorty en Vanriet het best goed met elkaar zouden kunnen vinden hebben. Vanriet beweegt zich weemoedig voort in een wereld waarin hij zich niet thuis voelt, naar een aftakelend lot dat hij moeilijk aanvaardt.

En dus blijft de dichter trouw aan wat voorbij is: de tijd van Rome, Hamlet, Chagall en, recenter, zijn jeugd. 'O, het wemelt van herinneringen/ en versuikerde wijn./ Wij vinden ons terug/ behouden in onze taal.' Zijn droomland is het moederland van de taal, waarmee hij geërodeerde kermissen en oude bloesems nieuw leven inblaast.

Het land waarin hij daarentegen wakker wordt, is dat van de 21ste eeuw, bevolkt door karikaturale cheerleaders en groteske oneliners: 'Eerst de wereld veranderen/ dan de mens/ en de waarheid zal wel volgen'. De 67 gedichten en 29 aquarellen maken het punt duidelijk: opstaan in deze wereld is een klus.

Afbladderend leven

Moederland is poëzie voor een generatie die zich niet kan verzoenen met deze tijd. In de tone of voice van de gedichten laat Vanriet zich helemaal gaan: het heden is een 'aangespoelde vogel/ doodop in de prut/ van een gekapseisde tanker'. De 21ste eeuw is een wereld geregeerd door beurzen, ondernemingsraden en wegwerpliefde. Smalend heeft hij het over Deens sperma, de krasbestendige tablet, de gele smiley, een boomkappende buur: neen, de Romeinen hadden er vast allemaal geen last van.

Vanriet dicht vaak cynisch en bitter zoals hij de wereld waarin we wakker worden voorstelt als een immoreel circus van dronken vriendinnetjes en televisiekomieken. Enkel een cactusbloem, de hengelaar die de vis teruggooit en de sterrenhemel, 'bovenaards echt', kunnen op absolutie rekenen. Het levert bijtijds voorspelbare poëzie en magere beeldspraak op: 'het maaiveld van zijn wang', 'pijlsnel (...)/ als een pizzakoerier'.

Zowel in gedachten als in stijl verrast Moederland zelden. De 29 aquarellen liggen in dezelfde lijn: ze zijn een aangenaam rustpunt in de lijvige bundel maar draai het blad om en je bent het beeld vergeten.

Met 144 bladzijden aan cultuurpessimisme plaatst Vanriet zowel inhoudelijk als stilistisch een volledige generatie buiten de omwallingen van zijn Moederland. Wie het oude Europa niet kende, kan het verleden niet missen en evenmin de troosteloze aanblik van het heden begrijpen. Wie daarentegen de ambitie koestert om trouw te blijven aan de wereld waarin hij wakker wordt, draagt alleen maar bij tot de desillusie. Want het verleden komt niet meer terug en wat in de plaats kwam, ontgoochelt. Wakker worden is een klus maar misschien moet Vanriet het er toch eens op wagen.

De bundel: 67 gedichten en 29 aquarellen over wat is, was en nog komt.

Verberg tekst

Met zijn nieuwe, prachtig uitgegeven bundel met bijna zeventig gedichten en dertig aquarellen laat het Vlaamse, internationaal gekende multitalent zien dat hij nog actief is, zij het niet vernieuwend. De taal biedt een houvast. Hij bevraagt zichzelf en vreest dat het antwoord niet zal leiden tot verbetering van de wereld, want er is geen twijfel aan het menselijk tekort. In de poëzie en de kunst komen tegendelen uit de werkelijkheid wel bijeen, maar ze stemmen niet met elkaar overeen. De kloof tussen visie en realiteit wordt duidelijk weergegeven in taal en in beeld. De ontmoetingen in de gedichten bieden onverwachte, verrassende situaties. De geschilderde portretten laten verschillende karakters zien. De composities in woorden of beeld leiden ook aan een tekort, blijven wat hangen in hun mooie klank of kleur en zijn 'zonder doel'. Die erkenning doet niet af aan de verstaanbaarheid en schoonheid van deze bundel, bestemd voor een ontwikkeld publiek dat de confrontatie met het onalledaagse aangaat. Verberg tekst