Het is 1992. De jonge Londense moeder Esma schrijft het verhaal neer van haar familie en van het gezin waarin ze opgroeide. Een gruwelijk verhaal: haar gokverslaafde vader is ervandoor, haar moeder is dood en haar broer is een moordenaar. De hele geschiedenis gaat terug tot 1945 een dorp bij de Eufraat in het oosten van Turkije, waar op dat moment Esma's moeder Pembe geboren wordt, drie minuten voor haar eeneiïge tweelingzusje Jamila.

Het huis van de vier winden overspant verschillende locaties, generaties en tradities. De handeling is netjes verdeeld over Engeland en Turkije - Shafak zelf woont tegenwoordig afwisselend in Istanbul en Londen. De Koerdische achtergrond van de personages leidt tot extra complicaties wanneer zij in de jaren 70 in het wat duffe Londense voorstadje Hackney belanden.

Pembe en Jamila bewandelen ondanks hun innige verbondenheid radicaal andere levenspaden. Pembe is rebels en avontuurlijk, en wil zich bevrijden van de verstikkende tradities in haar patriarchale geboortedorp. Zij migreert naar Londen, weg van de deegrol waarmee haar moeder haar slaat als ze danst, omdat ze anders wel eens 'een snolletje' zou kunnen worden. Jamila is minstens even sterk, maar blijft waar ze is. Als vroedvrouw wijdt ze zich aan de bescherming van jonge levens in haar thuisland, dat soms magisch-realistische trekjes lijkt te hebben. Beide zussen houden wel contact, en nemen op een bepaald moment op een even onwaarschijnlijke als tragische manier kortstondig elkaars rol over.

Land van het woord

Net als in eerdere boeken van Shafak is de vermenging of het tegen elkaar aanschuren van culturen een belangrijk thema, maar een lofzang op de rijkdom van culturele verbastering wordt het nooit. In dit boek zit vooral veel mededogen met het ongemak en de blijvende onaangepastheid van de ontwortelde. En met de passiviteit en frustratie van de achterblijver. Pembe en Jamila betalen allebei een hoge prijs voor hun keuzes. Dood en kapotte huwelijken, alcoholisme, gokverslaving, religieuze radicalisering, liefdeloosheid en onvrijheid zijn hun deel. Hun 'huis van de vier winden' blijkt gammel. De vredige schuilplaats die ze voor zichzelf zochten, gaat ten onder. Wat op het eind wel nog overeind staat, is het verhaal van dochter Esma. Zij ontdekte Engeland als 'het land van het woord', als een land waarin vrouwen zelfs schrijfster kunnen zijn, en stuurt haar boek de wereld in als een boodschap aan alle lotgenoten van deze vrouwen.

Het belangrijkste thema inHet huis van de vier winden is de ondergeschikte positie van de vrouw, die op een onthutsende manier tot uiting komt in het fenomeen van de eerwraak.Honour, zo luidt de oorspronkelijke titel van Shafaks boek. 'Eer' is een naam die in de Koerdische traditie van de familie alleen voor jongens is weggelegd, terwijl meisjes bedacht worden met 'namen als suikerklontjes die in je thee oplosten, zoet en meegaand, zonder scherpe kantjes'.

Verbeelding

Die eerwraak is de spil van de roman. Ze raakt aan maatschappelijke en filosofische vraagstukken omtrent ideologisch fanatisme, kansarmoede, frustratie, domheid, haat en vergeving. Helaas stelt Shafak in haar commentaar op deze thema's een beetje teleur. Welke krachten precies maken dat de vreselijke praktijk van de eerwraak nog kan gedijen, komen we niet echt te weten.

Ook literair isHet huis van de vier winden iets minder apart dan de eerdere romans van Shafak. Hoewel ze probleemloos schakelt tussen tijdsgewrichten en vertelstandpunten, hoewel ze nog steeds demonstreert hoe de verbeelding in verschillende culturen op een verschillende manier vorm krijgt, biedt deze roman toch iets te weinig weerstand.

Niettemin is dit een mooi boek dat in zijn omvang zelfs een grootse prestatie mag heten. Weinigen kunnen net als Shafak een resem voldragen personages in een meervoudig historisch en cultureel perspectief neerzetten, en ondertussen ook nog eens op een originele en aangrijpende manier gebruik maken van het dubbelgangermotief.

ELIF SHAFAK

Het huis van de vier winden.

Vertaald door Frouke Arns en Manon Smits, De Geus, 538 blz., 24,95 ? (e-boek 19,99 ?). Oorspronkelijke titel: 'Honour'.

De auteur: Turkse schrijfster die ons eerder verblijdde metHet luizenpaleis enDe bastaard van Istanbul.

Het boek: een jonge vrouw schrijft van zich af hoe migratie en mannelijke machtswellust haar leven bepalen, zoals dat van haar moeder en tante voor haar.

ONS OORDEEL: een mooi staaltje vertelkunst dat net tekortschiet om onontkoombaar te zijn.

¨¨¨èè

Verberg tekst

De roman Het huis van de vier winden van de toonaangevende Turkse schrijfster Elif Shafak behandelt de thema’s familie-eer, eerwraak, migratie en liefde aan de hand van het verhaal van een Koerdische familie die naar Londen is geëmigreerd. Shafak is een internationaal georiënteerde schrijfster, die er niet voor terugdeinst controversionele onderwerpen aan te snijden. Haar werk kenmerkt zich door romans geschreven vanuit het perspectief van personages met verschillende opvattingen, vaak afkomstig uit andere culturen. Sommige van haar romans spelen zich niet in Turkije af. Als dochter van een diplomate heeft zij al op jonge leeftijd geleerd zich op veel plaatsen op de wereld thuis te voelen. Zij schrijft haar romans vaak eerst in het Engels, waarna er in overleg met de auteur een Turkse versie wordt gemaakt; dit is ook het geval bij Het huis van de vier winden. Esma vertelt  het verhaal van haar familie Toprak (Aarde). Haar moeder Pembe is opgegroeid in een grote boerenfamilie in Koerdisch Zuidoost-Turkije. Zij trouwt met Adem, een verre verwant uit Istanbul. Om economische redenen verhuist het gezin naar Londen. Het paar krijgt drie kinderen, maar ze zijn niet gelukkig. Adem is gokverslaafd en trekt in bij een nachtclubdanseres. Pembe ontmoet de kosmopolitische kok en restaurant-eigenaar Elias, die van Griekse, Libanese, Iraanse en Canadese afkomst is. Hun relatie komt uiteindelijk uit. Haar oudste nog minderjarige zoon Iskender moet de eer van de familie herstellen en zijn moeder doden, maar steekt per ongeluk dier tweelingszus Jamila neer. Pembe neemt haar plaats in en keert terug naar Turkije waar ze een aantal jaar later aan een infectie overlijdt. 
Shafak begint haar verhaal op het moment dat Iskender uit de gevangenis komt. We krijgen de familiegeschiedenis gepresenteerd aan de hand van flashbacks, hoofdstukken die zich in het verleden afspelen en aan de hand van dagboekachtige fragmenten met een afwijkende typografie en Iskender als verteller. Shafak vertelt het verhaal door middel van streams of consciousness vanuit het perspectief van verschillende personages. Hiermee belicht zij de verschillende kanten van de eerwraak: er zijn alleen verliezers. Het slachtoffer verliest haar leven, de kinderen hun jeugd en de dader verliest zijn moeder én zijn toekomst. Shafak laat zien hoe migratie de identiteit van mensen verandert. Aan de ene kant veroordeelt ze de hypocriete manier waarop de patriarchale Koerdische gemeenschap omgaat met vrouwen, aan de andere kant vraagt zij begrip voor de verwarring waarin jonge mannelijke migranten verkeren, ingeklemd tussen de sociale controle van de conservatieve cultuur van de eigen etnische gemeenschap en de vrijheden van de moderne westerse maatschappij waarin ze opgroeien. Met dit boek pleit Shafak succesvol voor nuance en begrip van elkaars identiteit en standpunten.
[Petra de Bruijn] Verberg tekst

Als hij veertien jaar oud is, vermoordt Esma’s broer omwille van de familie-eer zijn moeder. Hij gaat de gevangenis in, en voordat hij vrijkomt zet Esma het verhaal van haar familie op papier. Haar verhaal omspant drie generaties Koerdische vrouwen. Van de oma van Esma, die na zes dochters een meisjestweeling baart, tot Esma’s moeder Pembe, de oudste van deze tweeling, en Esma en haar broers. Hoewel Pembe via Istanbul in London terechtkomt, en haar zusje Jamila in een Koerdisch dorpje blijft wonen, zijn hun levens nauw verbonden, tot aan die tragische dag in London, 1978. De auteur verweeft in deze roman op vakkundige manier de levens van haar hoofdpersonen in Istanbul, Londen en op het Koerdische platteland. Elk hoofdstuk speelt zich af in een andere tijd en plaats, en wordt verteld vanuit het perspectief van een van de familieleden. Toegankelijke roman die qua stijl aan Isabelle Allende en Alice Walker doet denken, geschikt voor een breed publiek. De auteur (1971) studeerde vrouwenstudies en politicologie. Dit is haar zevende roman die in het Nederlands verschijnt. Ze combineert een academische carrière met het schrijven en is de meest gelezen Turkse schrijfster van dit moment. Normale druk. Verberg tekst